بنای آرامگاه فردوسی، یکی از زیباترین مقابره ها و جاهای دیدنی مشهد و استان خراسان رضوی است. این بنا در طول زمان تغییرات زیادی را تجربه کرده و معماران بزرگی برای طراحی آن، طرح‌های مختلفی ارائه کرده‌اند. آرامگاه در فاصله ۲۸ کیلومتری غرب روستای پاژ قرار دارد و به یاد یکی از بزرگان این سرزمین، ابوالقاسم فردوسی، ساخته شده است. فردوسی شاعر حماسه‌‌سرای ایرانی در سال ۳۲۹ هجری قمری به‌‌دنیا آمد. وی از خانواده دهقان بود که در عصر ساسانی، دهقانان در طبقه اشراف و نزدیک به‌‌طبقه صاحبان قدرت و ثروت قرار داشتند، اگرچه در درجه دوم از آن‌ها بودند.
جاذبه های آرامگاه فردوسی
آرامگاه فردوسی در شهر طوس استان خراسان، بهعنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری محبوب شناخته می‌شود. هر سال، افرادی که به فرهنگ و ادب ایران علاقه‌مندند، به این مکان می‌آیند. حضور در مقابل شخصیتی که به‌‌مدت ۳۰ سال در راه حفظ زبان پارسی تلاش کرده است، یک افتخار عظیم خواهد بود. در سفر به مشهد، شما می‌توانید چند ساعت از وقت خود را صرف بازدید از جاهای شگفت انگیز این شهر کنید. شما می‌توانید بهموزه و کتابخانه عالم بزرگ، حکیم ابوالقاسم فردوسی بروید و این مکان بی‌نظیر را از نزدیک تجربه کنید . همچنین، جاذبه‌های دیگری نیز در این منطقه وجود دارند که بازدید از آن‌ها لذت‌بخش خواهد بود.
تاریخچه آرامگاه
حکیم ابوالقاسم فردوسی که به‌‌مذهب شیعه تعلق داشت، پس از درگذشتش، مجوز تدفین او در گورستان داده نشد. به‌‌‌همین دلیل جسد او در باغ خانه‌اش در شهر طوس به‌‌‌خاک سپرده شد. این مکان بارها به دلایل مختلفی تحت حملات قرار گرفت و با خاک یکسان شد، اما در نهایت یک فرد به‌‌نام ارسلان حلذب که سپهداری در طوس در دوران فردوسی بود، در مقابل دروازه شرقی رزان شهر تابران طوس اولین آرامگاه فردوسی را بنا کرد.
آرامگاه فردوسی که پس از مرگ او حدوداً ۱۰۰ سال جاودانه ماند، در دوران حکومت گرگوز یکی از امیران مغول ویران شد و سنگ‌های آن برای ساخت قلعه استفاده شدند. طی سال‌ها آرامگاه فردوسی تحت تغییرات متعدد قرار گرفت و بنای آن به‌‌تدریج به‌‌‌‌یک سازه از آجر و کاشی تبدیل شد، که در میان گندمزار پنهان شده بود. در نهایت در دوران حکومت ناصرالدین شاه قاجار، والی خراسان به‌‌نام عبدالوهاب آصف‌الدوله مسئولیت یافتن آرامگاه فردوسی و ساخت یک بنا مناسب برای او را به‌‌عهده گرفت.
در این مرحله فقط دو اتاق برای آرامگاه ساخته شد که با وجود اینکه به‌‌نسبت بناهای بزرگتر بسیار محدود بود، بهعنوان یک بنا مورد احترام شناخته می‌شد. در تاریخ ۱۲ مرداد ۱۳۰۳ عبدالحسین خان سردار معظم ملقب به‌‌تیمورتاش، درخواستی به‌‌مجلس شورای ملی ارائه کرد. او درخواست اختصاص بودجه برای ساخت آرامگاهی برای شاعر بزرگ ایران، فردوسی داشت. این آرامگاه به‌‌‌منظور مرمت و حفظ آثار و خاطرات ارزشمند فردوسی است. پس از تلاش‌ها و مشقت‌های فراوان برای تصویب و اختصاص بودجه مورد نیاز جهت بازسازی بنا، در سال ۱۳۰۷ شمسی، طرح و بودجه آرامگاه فردوسی نهایتاً تصویب شد.
امکانات آرامگاه
آرامگاه فردوسی مساحتی بیش از ۶ هکتار دارد، اگرچه فضای ابتدایی آن کمتر بوده است. در ابتدای قرن سوم، قسمت عظیمی از اطراف باغ اصلی به آن افزوده شد و اکنون مساحت کل باغ به‌‌حد فعلی خود رسیده است. بنای اصلی، متکی بر طراحی‌های هخامنشی، در قلب باغ قرار گرفته است و مقابل آن شما ممکن است یک استخر بزرگ را ببینید که تصویر زیبایی از بنا در آن به‌‌چشم می‌‌خورد.
مجسمه فردوسی که توسط ابوالحسن صدیقی ساخته شده است، در مقابل استخر قرار دارد. درون استخر نیز، سه دسته فواره ده‌تایی طراحی شده است که به‌شکل نیلوفر هستند. تعداد این فواره‌ها نمادی از ۳۰ سال زحمت کشیدن حکیم ابوالقاسم فردوسی برای خلق بزرگترین اثر او یعنی شاهنامه، است. در آرامگاه فردوسی علاوه بر بنای اصلی ساختمان‌های دیگری نیز قرار دارند. این بناها شامل یک ساختمان اداری، موزه و کتابخانه می‌شوند.
شاید جالب باشد بدانید که ساختمان موزه در گذشته بهعنوان مکانی برای استراحت مورد استفاده قرار می‌گرفت و تا سال ۱۳۸۴ شمسی، به‌وسیله دکتر بهروز احمدی، بهموزه تبدیل شد. در داخل موزه یک مجموعه خاص از عتیقه‌هایی که در همان منطقه کشف شده‌اند نگهداری می‌شود. آثار تاریخی منطقه شامل سنگ‌نگاره‌ها و ظروف سفالی که به‌‌دوره پس از ظهور اسلام تعلق دارند، بیشترین قسمت از آثار تاریخی موجود در موزه را تشکیل می‌دهند.
علاوه بر این بخش دیگری از این آثار شامل سکه‌های طلا و نقره، تیروکمان، شاهنامه فلورانس و شاهنامه ۷۳ کیلوگرمی (که توسط عبدالرحیم جعفری موسس انتشارات امیرکبیر اهدا شده است)، ظروف لعابی سفالی و برخی آثار اهدایی بهموزه نیز هستند. کتابخانه‌ی آرامگاه فردوسی، بیش از ۹۰۰۰ جلد کتاب را در اختیار دارد و ساختمان آن در سال ۱۳۴۷ شمسی ساخته شده است. این کتابخانه دو طبقه دارد؛ طبقه اول برای نگهداری کتاب‌ها و طبقه دوم برای مطالعه و استفاده عمومی است.
همچنین در آرامگاه فردوسی مقبره مهدی اخوان ثالث، یکی از شاعران مطرح ایران واقع شده است و شما می‌توانید آن را نیز بازدید کنید. مکان این مزار در ضلع جنوبی موزه قرار دارد و کنار آن، یک تندیس از این شاعر بزرگ نیز نصب شده است.
معماری بیرون آرامگاه
بنا چهارگوش یا مکعبی با مساحتی برابر با ۱۰۴۳ متر مربع است. در هر سوی این بنا شما می‌توانید پلکان‌هایی را مشاهده کنید که با ارتفاع ۱۸ متر، به‌‌سوی بنای آرامگاه فردوسی می‌رود. بنا اصلی از ۷ مکعب کوچکتر ساخته شده است که به‌‌ترتیب روی هم قرار گرفته‌اند. در هر وجه بنا، سروده‌هایی از شاهنامه حکاکی شده است که همگی شامل ۱۲ بیت هستند. همچنین، در دو طرف کتیبه‌ها، ستون‌هایی به‌‌سبک هخامنشی قرار داشته و در هر کنج نیز یک ستون قرار گرفته است.
بدین ترتیب تعداد کل ستون‌های بنا به ۱۲ می‌رسد. در اطراف شما می‌توانید مجسمه استاد فردوسی را مشاهده کنید. این مجسمه توسط هنرمند معروف ابوالحسن صدیقی در ایتالیا ایجاد شده و در نهایت به آرامگاه منتقل شده است.
سخن پایانی
آرامگاه فردوسی یک اثر بزرگ و بی‌نظیر است که به خاطر بزرگداشت یکی از بزرگترین شاعران و نویسندگان ایران، حکیم ابوالقاسم فردوسی ساخته شده است. این بنا با ساختار بیرونی چهارگوش و مساحت بزرگ خود، شگفتی و زیبایی بی‌نظیری را به‌‌ما نشان می‌دهد. پلکان‌های آن که به آرامگاه فردوسی منتهی شده و با ارتفاع و بزرگی خود، تبدیل به‌‌نمادی از بزرگی و عظمت آثار او می‌شوند. همچنین حکاکی سروده‌های شاهنامه در دیوارهای بنا و ستون‌های هخامنشی، ارتباط نزدیکی را با تاریخ و فرهنگ بزرگ ایران به ما نشان می‌دهند.
