اصفهان، یکی از شهرهای تاریخی و فرهنگی ایران است که در مرکز کشور واقع شده و به دلیل زیبایی‌های طبیعی، معماری تاریخی، و فرهنگ متنوع، جذابیت خاصی دارد. این شهر با گنجینه‌های تاریخی گسترده‌اش از جمله مساجد، عمارت‌های قدیمی، و بازارهای سنتی، یک مقصد گردشگری محبوب به حساب می‌آید. بهترین فصل برای سفر به اصفهان بهار است. در این فصل، آب و هوای معتدل و گل ها و گیاهان در سراسر شهر طراوت و زیبایی را به همراه دارند. اما همچنین زمستان نیز با برف‌های زیبا، امکان تجربه چشم‌اندازهای دیدنی اصفهان را فراهم می‌کند. در این مقاله از معرفی جاهای دیدنی اصفهان تصمیم گرفتیم تا کلیسای وانک مورد بررسی و معرفی قرار دهیم با ما همراه باشید.
کلیسای وانک اصفهان در دوران باستان ساخته شده و از جهات مختلف، یک اثر هنری استثنایی به شمار می‌آید. زیبایی های آن، از جزئیات داخلی تا معماری بیرونی، هرکدام نمایانگر فرهنگ و هنر گذشته ایران هستند.
کلیسای وانک اصفهان به عنوان یک نماد فرهنگی، علاوه بر جلب گردشگران خارجی، تأثیر بسزایی بر جذب گردشگران داخلی دارد. این اثر هنری نقش مهمی در تقویت اقتصاد منطقه و افزایش تفرج‌گران ایرانی دارد.
در کل، کلیسای وانک اصفهان نه تنها یک بناست، بلکه یک داستان زنده از گذشته است. هر کسی که به دنبال تجربه یک سفر تاریخی و هنری در ایران است، با بازدید از این اثر هنری بی‌نظیر، به سفری در دهه‌ها و حتی قرون پیشین خواهد رفت.
کلیسای “آمناپرکیچ” نیز به نام “وانک” در محله جلفای اصفهان، یکی از ۱۳ کلیسای باقی مانده از قرن ۱۷ میلادی است. واژه “وانک” در زبان ارمنی به معنای “صومعه” است. این کلیسا با گذر زمان، علاوه بر نقش مذهبی خود در جامعه اصفهان و به خصوص در میان ارامنه ساکن محله جلفا، جایگاه خود را حفظ کرده است.
تاریخچه کلیسای وانک
کلیسای وانک، یکی از مهمترین و معروف ترین کلیساهای کلیسای کاتولیک در دنیا است و در شهر واتیکان قرار دارد. این کلیسا به نام “بزیلیک القدس وانکیانا” نیز شناخته می‌شود و نخستین ساختمان معنوی مسیحی است که به وسیلهٔ امپراتور قسطنطین بزرگ در سدهٔ چهارم میلادی ساخته شد.
تاریخچهٔ این کلیسا به دوران قرون وسطی بازمی‌گردد، اما در طول زمان تغییرات و بهبودهای زیادی کرده است. ساختمان فعلی کلیسا به دستور پاپ نیکلاس پنجم در قرن پانزدهم میلادی بنا شد و تا قرن هفدهم به پایان رسید. به همین دلیل، کلیسای وانک به عنوان یکی از نمادهای مهم معماری رنسانس شناخته می‌شود.
کلیسای وانک به عنوان مقدس‌ترین مکان مسیحیت شناخته می‌شود و مقدس‌ترین جا در جهان برای کاتولیک‌ها محسوب می‌شود. طراحی هنری و معماری زیبای این کلیسا، همچنین وجود آثار هنری بزرگ از جمله نقاشی‌ها و مجسمه‌ها، باعث جلب توجه زیادی شده است.
کلیسای وانک، با اینکه در طول تاریخ تغییرات فراوانی کرده است، اما همچنان به عنوان یکی از شاهکارهای هنری و معماری مذهبی به شمار می‌رود. در دوران رنسانس، پاپ نیکلاس پنجم به همراه معماران و هنرمندان بزرگ زمان خود، از جمله برامانته، میکلانژلو، و رافائل، تصمیم به بازسازی و گسترش کلیسای وانک گرفت. نتیجه این تلاش، یک ساختمان هنری به شکل صلیبی با طراحی هنری زیبا، کوپوله‌های باشکوه، و آثار هنری جلب‌کننده شد.
در داخل کلیسا، آثار هنری ارزشمندی هستند که توسط هنرمندان معروف به نمایش گذاشته شده‌اند. از جمله این آثار می‌توان به نقاشی “تولد وانک” اثر ساندرو بوتیچلی، مجسمه‌های ماربلی معروفی مانند “پیتا” ، و تابلوهای زیبا در کاخ‌های این کلیسا اشاره کرد.کلیسای وانک هر ساله مقصد زیارت بسیاری از گردشگران و مسافران مذهبی است و به عنوان یک مکان مذهبی و فرهنگی از اهمیت بسیاری برخوردار است. این کلیسا نماد اعتقاد و تاریخ مسیحیت است و تاثیری بسیار گسترده در فرهنگ و هنر دینی دنیا داشته است.
در سال ۱۶۰۶ میلادی، تنها یک ساختمان کوچک در جنوب غربی محل کلیسای وانک ساخته شد که به نام کلیسای هاکوب (یعقوب) شناخته می‌شد. این ساختمان کوچک به مدت ۵۰ سال به عنوان محل عبادت برای روحانیون مسیحی خدمت می‌کرد. این نخستین نسخه از کلیسای وانک در آغاز قرار گرفت و نشانگر شروع مراحل ساخت و توسعه‌ی بعدی این مکان مقدس مسیحی بود.
معماری کلیسای وانک
معماری کلیسای وانک به وضوح ویژگی‌های معماری ارمنی را نشان می‌دهد. از ویژگی‌های اصلی معماری این کلیسا می‌توان به استفاده از سنگ قرمز و سفید، سایز بزرگ سنگ‌های برشی، زیبایی نقوش حکاکی شده بر روی دیوارها، و وجود گنبد مخروطی برجسته بر سقف اشاره کرد.
در بناهای ارمنی، معمولاً کلیساها با قسمت‌های جداگانه‌ای مانند گنبدها و آلتارها طراحی می‌شوند. کلیسای وانک نیز با توجه به این الزامات معماری شده است. این کلیسا بخش‌های مختلفی از جمله ، حیاط داخلی، سرایا و آلتار را دربرمی‌گیرد.کلیسای وانک در یک محوطه به وسعت حدود ۸۷۰۰ متر مربع واقع شده است، که تقریباً ۴۰۰۰ متر مربع از آن به ساختمان‌ها اختصاص دارد و بقیه به باغ وانک و فضای سبز این مجموعه اختصاص یافته است. نمای خارجی این کلیسا با استفاده از آجر زینت‌دار فراگیر شده و زیبایی و شکوه خاصی به آن بخشیده است.
در بخش ورودی کلیسای وانک، برج ناقوس به طور چشمگیری حضور خود را نشان می‌دهد. این برج با سه طبقه از نظر معماری شکل گرفته است و در طبقه دوم آن، یک ساعت بزرگ به وزن ۳۰۰ کیلوگرم نصب شده است. این ساعت در سال ۱۹۳۱توسط ماردیروس گوورک هوردانانیان اهدا شد
برج ناقوس که امروزه با نام برج ساعت شناخته می‌شود، ۳۸ سال پس از احداث ساختمان اصلی کلیسا توسط هوانجان جمالیان، افزوده شد. زیر این برج، دو گور وجود دارد که به یک سرباز و یک پیشوای ارمنی تعلق دارند. در سمت راست برج ، یک کتیبه آبی با سنگ‌های صلیبی زینت دار میباشد . این سنگ‌ها با نام “خاچ کلیم” در زبان ارمنی شناخته می‌شوند و از دیگر کلیساهای جلفا به کلیسای وانک منتقل شده‌اند.
نقاشی‌های کلیسای وانک
نقاشی‌های کلیسای وانک، همانند سایر کلیساها و معابد ارمنی، اغلب الهام گرفته از اصول و موضوعات مذهبی مسیحیت هستند. در نقاشی‌های کلیسای وانک، از تصویرسازی دینی و مقدس برای انتقال ارزش‌ها و معانی مذهبی بهره برده شده است.
عناصر متداول در نقاشی‌های کلیسای وانک عبارتند از:
- تصاویر مقدس: تصاویری از عیسی مسیح، مریم مقدس و دیگر شخصیت‌های مهم مسیحیت به عنوان نمادهای مذهبی.
- نمادهای مذهبی: استفاده از نمادهایی همچون صلیب، پرچم، ستاره و… که در اساطیر و افسانه‌های مذهبی اهمیت دارند.
- زیورآلات و تزئینات: نقاشی‌های کلیسای وانک با زیبایی و جزئیات دقیق زیورآلات و تزئینات مختلفی را به تصویر می‌کشند.
- موتیف‌های گل: گل‌ها و نقوش گلی نیز از موتیف‌های متداول در نقاشی‌های کلیسای وانک به شمار می‌روند.
- ترکیبات هنری خاص: ترکیبات هنری مانند رنگارنگی فراوان، استفاده از خطوط هندسی، و تعادل در تنظیم عناصر تصویر نیز بخشی از زیبایی نقاشی‌های کلیسای وانک را تشکیل می‌دهند. همچنین، تنظیمات هنری دقیق و استفاده از نقوش هندسی باعث تأکید بر انتظام و تعادل در تصاویر می‌شود. این نقاشی‌ها نه تنها جلب توجه به جوانب مذهبی دارند بلکه از نظر هنری نیز ارزشمند و جذاب هستند. این نقاشی‌ها علاوه بر جنبه مذهبی، از جنبه هنری نیز ارزش بسیاری دارند و معمولاً به عنوان آثار هنری تاریخی منحصر به فرد شناخته می‌شوند.
نقاشی های کلیسا با زیبایی و تنوع هنری خود، جزء آثار هنری مهم در حوزه مذهبی و تاریخی ارمنستان محسوب می‌شوند. در این نقاشی‌ها، عناصر مذهبی با عناصر هنری به یکدیگر تلفیق شده و زیبایی خاصی به تصاویر می‌بخشد.
نمای تصویرسازی از زندگی عیسی مسیح و داستان‌های مقدس، در نقاشی‌های کلیسای وانک بسیار رایج است. تفاوت در استفاده از رنگ‌ها و جزئیات نقوش موجود در لباس‌ها و تزئینات، هر تصویر را به یک اثر منحصر به فرد تبدیل می‌کند.
نقاشی های کلیسابه دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند. دسته اول، شامل نقاشی‌های روی بوم، پارچه، و تخته است که در مکان‌هایی از جمله محراب واقع شده و در دیگر اقسام کلیسا قرار گرفته‌اند. دسته دوم، شامل نقاشی‌های دیواری و قطعات سنگی است که به زیبایی در دیوارهای کلیسا و برخی قسمت‌های ساختمان حکاکی شده‌اند.
یکی از آثار برجسته این مجموعه نقاشی، تصویر هفت طبقه آسمان و نمایش بهشت و دوزخ است. این نقاشی به‌عنوان یکی از زیباترین و الهام‌بخش‌ترین آثار هنری این کلیسا شناخته می‌شود. در این اثر، هنرمند با استفاده از دقت در جزئیات و ترکیب هنری، صحنه‌های آسمانی، بهشت، و دوزخ را به تصویر کشیده و با ابعاد فراوان و ابتکار خلاقانه، تاثیرگذاری بی‌نظیری را ایجاد نموده است.
موزه کلیسای وانک
در موزه کلیسای وانک، باستان‌شناسان و هنرمندان می‌توانند از آثار هنری و اشیاء باستانی بسیار باارزش و تاریخی ارمنی لذت ببرند و به درک عمیق‌تری از تاریخ و فرهنگ این منطقه دست پیدا کنند.
تار مویی که به دختر ۱۸ ساله تعلق دارد و در موزه کلیسای وانک نگهداری می‌شود، اثری بسیار معروف و باارزش است. این تار مو توسط واهرام هاکوپیان، هنرمند ارمنی، در سال ۱۹۷۴ خلق شده و در سال ۱۹۷۵ به موزه وانک اهدا گردیده است. یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد این اثر، استفاده از قلم الماس برای نوشتن جمله‌ای از تورات روی تار مو است.
در این تار مو، جمله زیر با دقت بالا و به زبان یهودی، با استفاده از الماس نوشته شده است:به جهت دانستن حکمت و عدل و برای فهمیدن کلمات فطانت. بازدیدکنندگان موزه با استفاده از میکروسکوپ می‌توانند به نزدیکی این اثر فوق‌العاده برای مشاهده نوشته روی تار مو پرداخته و از زیبایی و دقت این کار هنری لذت ببرند.
کتابخانه کلیسای وانک
کتابخانه کلیسا، که در سال ۱۸۸۴ تحت نظر هوهاننس سورنیان (خلیفه آن زمان) تأسیس شد، به منظور حفظ کتب ارزشمند ارامنه تأسیس شد. این کتابخانه به تعداد زیادی از آثار به زبان‌های فارسی، انگلیسی و سایر زبان‌ها پرداخته است. مجموعه آثار موجود در این کتابخانه به بیش از ۳۰ هزار نسخه می‌رسد.
اهالی ارمنی اصفهان و سایر نقاط ایران، دسترسی مناسبی به این کتبخانه دارند و می‌توانند از منابع ارزشمند آن بهره‌مند شوند. با این حال، برای غیر ارمنی‌ها استفاده از امکانات این کتابخانه شرایط خاصی دارد و نیاز به معرفی نامه دارد.
هدف اصلی این کتابخانه، حفظ کتب با ارزش ارامنه بوده است که بسیاری از نسخه‌های قدیمی این کتب، از زمان مهاجرت ارامنه با خود حمل می‌شدند و در طول تاریخ ارزش زیادی یافتند. به مرور زمان، تعداد کتب این مجموعه افزوده شده و تنوع آثار به زبان‌ها و موضوعات مختلف نیز افزایش یافته است.
قدمت برخی از اسناد و کتب تاریخی موجود در این کتابخانه به بیش از ۴۰۰ سال می‌رسد .
چاپخانه کلیسای وانک
در سال ۱۶۳۰ میلادی، خاچاطور کساراتسی به‌عنوان خلیفه ارامنه اصفهان تصمیم گرفت تاچاپخانه‌ای مدرن در کلیسای وانک تاسیس کند. دلیل این تصمیم، سفر خلیفه به کشور لهستان و آشنایی با صنعت چاپ در این کشور بود.
متاسفانه پس از آن، مخالفت‌های زیادی با فعالیت چاپخانه کلیسای وانک به وقوع پیوست که در نهایت منجر به سوختن و نابودی این چاپخانه شد. در حال حاضر، از ماشین چاپ مشهور کلیسای وانک و نمونه‌هایی از کتاب‌های چاپ شده در سال‌های گذشته، در موزه وانک نگهداری می‌شوند. این نمونه‌ها یادآور تاریخ چاپ و فرهنگ ارامنه در آن دوران هستند و در موزه به عنوان آثاری ارزشمند به نمایش گذاشته شده‌اند.
بنای یادبود شهدای نژاد کشی ارامنه
در محوطه کلیسای وانک و در قسمت شمال غربی کلیسا، ساختمانی با معماری خاص وجود دارد. این بنا در سال ۱۹۷۵ میلادی، به مناسبت شصتمین سالگرد نسل‌کشی ارامنه توسط عثمانیان احداث شد. ساختار این بنا مربعی شکل دارد و از چهار ستون تشکیل شده که در بالا به یکدیگر وصل شده‌اند. مهندس طراح این اثر، آلبرت آجمیان، با هدف فرهنگ‌سازی برای نسل‌های بعدی ارامنه مهاجر و به منظور حفظ یاد کشته‌شدگان، این بنا را آفرید. هر سال در تاریخ ۲۴ آوریل، مراسم یادبود با حضور ارامنه اصفهان در این مکان برگزار می‌شود. این مکان نمادی از تاریخ و ایثار ارامنه و یک جاذبه فرهنگی مهم در اصفهان محسوب می‌شد.
کلیسای وانک در محله جلفا در مرکز شهر اصفهان و در جنوب زاینده‌رود قرار دارد. جلفا که امروزه با نام جلفای نو از آن یاد می‌شود از زیباترین مناطق اصفهان است.
بازدید از این کلیسا برای عموم آزاد است و علاقه‌مندان می‌توانند هر روز از ساعت ۸:۳۰ الی ۱۳:۳۰ و ۱۶ الی ۱۸:۳۰ به کلیسای وانک مراجعه کنند.
