شیراز شهر راز و زیبایی، شهری که در دل خود گنجینهای از تاریخ و فرهنگ ایران را جای داده است. یکی از این گنجینهها، ارگ کریم خان بوده که در مرکز شهر شیراز قرار دارد. این ارگ یادگاری از دوران حکومت کریم خان زند، یکی از قدرتمندترین حاکمان ایران در قرن هجدهم میلادی است. ارگ کریم خان یک مجموعه بزرگ و عظیم بوده که شامل بخشهای مختلفی مانند کاخ دیوانخانه، عمارت کلاه فرنگی، عمارت باغ نشاط، عمارت باغ ارم، عمارت باغ تخت و… است. این ارگ با معماری بینظیر و تزئینات خیرهکننده خود، یکی از زیباترین و دیدنیترین آثار تاریخی ایران و از جاهای دیدنی شیراز است.
ارگ کریم خان، یادگاری از دوران زندیه
کریم خان زند، یکی از پادشاهان مقتدر ایران در دوران زندیه بود. وی پس از رسیدن به قدرت، شیراز را بهعنوان پایتخت ایران انتخاب کرده و دستور ساخت بناهای متعددی در این شهر را صادر کرد. یکی از این بناهای تاریخی، ارگ کریم خان بوده که در شمال شیراز قدیم قرار دارد. کریم خان با الگو گرفتن از میدان نقش جهان اصفهان، تصمیم گرفت میدانی وسیع در شیراز نیز بنا کند. این میدان که توپخانه نام داشت، بهعنوان مرکز شهر و محل برگزاری مراسم و جشنها مورد استفاده قرار میگرفت.
در اطراف این میدان، بناهای مهمی همچون بازار وکیل، مسجد وکیل، حمام وکیل، کاروانسرا، دیوانخانه و ارگ کریم خان قرار داشتند. ساخت ارگ کریم خان در سال ۱۱۸۰ هجری قمری آغاز شد. این بنای تاریخی بهعنوان مکانی برای زندگی و حکمرانی کریم خان و خانوادهاش مورد استفاده قرار میگرفت. ارگ کریم خان دارای دو بخش اصلی نظامی و مسکونی بود. بخش نظامی شامل برجها، باروهای بلند و حصار محکم بود که برای دفاع از ارگ در برابر دشمنان طراحی شده بود. بخش مسکونی نیز شامل اتاقها، سالنها، حمام و سایر امکانات رفاهی بود.
دیوار و معماری ارگ کریم خان
دیوار ارگ کریم خانی یکی از مهمترین عناصر معماری این ارگ است. این دیوارها از آجر و سنگ ساخته شده و دارای برجهای دیدبانی در هر گوشه هستند. ارتفاع دیوارها در حدود ۱۲ متر بوده و ضخامت آنها در حدود ۶ متر است. دیوارهای ارگ کریمخانی بهگونهای طراحی شدهاند که از ارگ در برابر حملات دشمنان محافظت کنند. این دیوارها دارای استحکام بالایی هستند و بهراحتی نمیتوان آنها را شکست. برجهای دیدبانی دیوار ارگ نیز از اهمیت ویژهای برخوردار هستند. این برجها به نگهبانان اجازه میدهند تا اطراف ارگ را تحت نظر داشته باشند و در صورت بروز حمله، بهموقع از آن مطلع شوند.
بخش نظامی ارگ کریمخانی
بخش نظامی ارگ کریمخانی در ضلع شمالی ارگ قرار دارد. این بخش شامل برجهای دیدهبانی، مقر فرماندهی و زندان میشود. برجهای دیدهبانی این بخش بهشکل مخروط ساخته شدهاند و دارای دریچههایی برای تیراندازی هستند. مقر فرماندهی ارگ نیز دارای یک اتاق بزرگ و یک اتاق کوچک است. اتاق بزرگ این بخش محل کار فرماندهان ارگ بوده است. اتاق کوچک این بخش نیز محل استراحت فرماندهان بوده است. زندان ارگ نیز دارای یک اتاق کوچک است که در آن زندانیان نگهداری میشدند. این اتاق دارای یک در کوچک است که بهسختی میتوان آن را باز کرد.
بخش مسکونی ارگ کریمخانی
بخش مسکونی ارگ کریم خانی در ضلع جنوبی ارگ قرار دارد. این بخش شامل کاخها، تالارها و اتاقهای متعدد میشود. کاخهای این بخش دارای تزئینات فراوانی هستند و از مواد و مصالح بسیار مرغوبی ساخته شدهاند. این کاخها محل زندگی کریمخان زند و خانوادهاش بودهاند. تالارها و اتاقهای این بخش نیز دارای سقفهای بلند و طاقهای ضربی هستند. این تالارها و اتاقها محل برگزاری مراسم و جشنهای مختلف بودهاند.
شاه نشین و تزئینات ارگ کریم خان
شاه نشین ارگ کریم خان، یک بنای هشت ضلعی بوده که با گچبریها و مقرنسکاریهای هنرمندانه تزئین شده است. سقف این بنا با گنبدی بزرگ پوشیده شده و با کاشیکاریهای زیبا آراسته شده است. در مرکز شاه نشین، یک حوض بزرگ قرار دارد که در گذشته، محل برگزاری جشنها و مراسم مختلف بوده است. کاشیکاری یکی از مهمترین تزئینات ارگ کریم خان بوده که در بخشهای مختلف آن از جمله سردر ورودی، ایوانها و اتاقها به کار رفته است.
کاشیهای این بنا با طرحها و رنگهای متنوع، جلوهای چشمنواز به آن بخشیدهاند. گچبری نیز یکی دیگر از تزئینات زیبای ارگ کریم خان است که در بخشهای مختلف آن از جمله سرستونها، دیوارها و سقفها دیده میشود. گچبریهای این بنا با نقوش اسلیمی، ختایی و گل و گیاه، جلوهای هنرمندانه به آن بخشیدهاند.
حمام ارگ کریم خان
حمام ارگ کریم خان، یکی از بناهای تاریخی و دیدنی این شهر بوده که در دوران زندیه ساخته شده است. این حمام در قسمت جنوب شرقی ارگ کریم خان واقع شده و به عنوان حمام اختصاصی خاندان زند کاربرد داشته است. حمام ارگ کریم خان از دو بخش سربینه و گرمخانه تشکیل شده است. سربینه محل رختکن و استراحت و گرمخانه محل استحمام است. در سربینه حمام ارگ کریم خان، یک حوض هشت گوشی وجود دارد که با فوارهای در وسط آن فضای دلپذیری ایجاد کرده است.
حمام ارگ کریم خان شیراز از لحاظ معماری دارای ویژگیهای منحصر به فردی است. این حمام با استفاده از مصالحی مانند سنگ، آجر، گچ و شیشه ساخته شده است. گرمخانه حمام ارگ کریم خان دارای سقف گنبدی شکل که با استفاده از آجرهای لاجوردی تزئین شده است.
آدرس ارگ کریم خان شیراز: میدان شهدا، خیابان کریم خان زند، ارگ کریم خان
ساعات بازدید از حمام ارگ کریم خان شیراز: شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸ صبح تا ۵ بعد از ظهر و در روزهای پنجشنبه و جمعه از ساعت ۹ صبح تا ۶ بعد از ظهر
شماره تلفن ثابت ارگ کریمخان: ۳۲۲۴۷۶۴۸-۰۷۱
علت کج شدن ارگ کریم خان
ارگ کریم خان در شیراز، با وجود کج بودن برج ضلع جنوب شرقی، همچنان یکی از نمادهای برجسته تاریخ و فرهنگ این شهر است. این کج شدن توجه بسیاری از گردشگران را به خود جلب میکند. در ادامه، دلایل مختلفی که برای کج شدن این برج مطرح شدهاند را بررسی میکنیم:
- وجود قنات و حمام در زیر برج: یکی از دلایل اصلی که برای کج شدن برج ضلع جنوب شرقی ارگ کریم خان مطرح شده، وجود یک قنات و یک حمام در زیر این برج است. وجود این ساختارها در زیر برج ممکن است باعث نشست زمین شده باشد که منجر به کج شدن برج از محور عمودی خود شده است. تفاوت رنگ و جنس آجرهای این برج با سایر برجها به دلیل مرمت و بازسازی حدود ۲۰ سال پیش است.
- نظریه فنی و مهندسی: برخی معتقدند که برج بهعمد کج ساخته شده تا بهعنوان یک نشانه فنی و مهندسی درخشان عمل کند. این نظریه نشان میدهد که کج بودن برج ممکن است بخشی از طرح اولیه بوده باشد.
- تأثیر زلزله: زلزلهای که در سال ۱۲۰۰ هجری قمری رخ داد، باعث تخریب بخشی از ارگ کریم خان شد. ممکن است این زلزله نیز به کج شدن برج منجر شده باشد.
- خاکبرداریهای ناهنجار: برخی منابع معتقدند که خاکبرداریهای ناهنجار و نامنظم در زیر برج، موجب ناپایداری زمین و کج شدن برج شده است.
با وجود این نظریهها، علت دقیق کج شدن برج ارگ کریم خان هنوز مشخص نیست. اما این ویژگی، ارگ کریم خان را به یک جاذبه منحصربهفرد و جذاب تبدیل کرده است که باید به دقت محافظت و نگهداری شود تا برای نسلهای آینده نیز باقی بماند.
سخن پایانی
ارگ کریم خان یادگاری از دورانی پرافتخار در تاریخ ایران است. این بنای تاریخی نمادی از شکوه و عظمت ایران در دوران زندیه بوده و میتوان در میان دیوارهای بلند و گنبدهای رفیع ارگ، تاریخ و فرهنگ ایران را لمس کرد. اگر قصد سفر بهشیراز را دارید، حتماً از ارگ کریم خان دیدن کنید. این بنای تاریخی یکی از جاذبههای گردشگری مهم ایران بوده که دیدن آن خالی از لطف نیست. بازدید از ارگ کریم خان، سفری بهگذشته و آشنایی با تاریخ و فرهنگ ایران است. ارگ کریم خان، باید بهعنوان یک میراث ارزشمند حفظ و نگهداری شود تا نسلهای آینده نیز بتوانند از آن بهرهمند شوند.
